بسم الله الرحمن الرحیم
آنچه در دو نوشته پیشین گفته شد خلاصه ای کلی درباره موضوع آیه «نساؤکم حرث لکم» (بقره، ۲۲۳) بود. حال کمی تخصصی تر به بحث می‌پردازم.
به لحاظ مفهومی و واژه‌شناسی واژه‌های «حرث»، «حارث»، «محروث» و «حراثت» به ترتیب با مفاهیم «کشتزار»، «کشاورز»، «بذر» و «کشاورزی» تطبیق دارد. حرث زن است، حارث مرد، محروث نطفه/نسل است و حراثت انجام وظایف همسری و پدری مرد در نسبت با زن و فرزند است.
مفسرین در رابطه با این آیه دیدگاه‌های گوناگونی دارند که نظر چند نفر از آن‌ها قابل‌توجه است و به انطباق ویژگی‌های زنان و کشتزار اشاره‌کرده‌اند.
عمده‌ی مفسرین علت نسبت دادن صفت «حرث» به زنان را، ادامه‌ی فرآیند توالد و تناسل و استمرار خلقت انسان بر روی زمین بیان کرده‌اند که بدون حضور زن به‌عنوان «حرث» فرایند امتداد خلقت انسان رو به تباهی گذاشته و نسل او نابود می‌گردد.
می‌توان گفت آیت‌الله جوادی آملی جامع‌ترین بیان و تبیین را از آغاز تا به امروز در تفسیر این آیه شریفه داشته‌اند.
ایشان ابتدا تفسیر آیه را بیان می‌کنند:
«زنان برای بقای نوع و تکثیر نسل بشر، کشتزار مردان‌اند. این آیه در مقام بیان مسئله زناشویی و تولید نسل برای بقای نوع انسان، مرد را مانند کشاورز بذرافشان و زن را چون کشتزاری می‌داند که نطفه مرد در رحم او رشد می‌کند و زن با تولید فرزند مایه بقای نسل آدمی است. برای تأکید بر حفظ نسل که هدف اصیل عمل زناشویی است، واژه حرث در آیه تکرار شده است. هدف از آمیزش جنسی که می‌تواند در هر وقت و به هرگونه و از هر جا باشد، تنها لذایذ جنسی نیست، بلکه لذت جنسی، مزدی نقد برای تحمل زحمات طاقت‌فرسای تولید فرزند و پرورش اوست. خداوند برای ترغیب به هدف‌دار کردن آمیزش جنسی می‌فرماید که از رهگذر مباشرت با زنانتان فرزندان شایسته‌ای برای آخرت خود بفرستید، پس تولیدمثل و بقای نسل مهم است، ولی فرزند نیز باید سودمند و صالح باشد. رعایت تقوای الهی و یقین به ملاقات خدا و لازم آن -یعنی تحفظ و مراقبت- در همه امور خانوادگی بایسته است. مژده الهی را پیامبر اعظم ص به مؤمنان می‌رساند.»
سپس ایشان در دو بخش آراء و نظرات خود را در تفسیر آیه بیان می‌کنند:
1- سهم زنان در تولید و حفظ نسل:
قران کریم هنگام بیان رابطه زناشویی بین زن و مرد، زن را کشتزار می‌داند نه‌فقط محلی برای ارضای غریزه جنسی«نساؤکم حرث لکم». بر این اساس وجود زن برای تولید نسل و حفظ بقای نوع انسان است و کردار شوهر با زن باید مانند رفتار کشاورز با کشتزارش، برای تولیدمثل باشد، پس آیه موردبحث، در مقام بیان سهم زن در تولید و حفظ نسل است و تکرار حرث به جهت اهمیت مسئله نسل و تأکید بر آن است.
۲- رسالت انسان‌سازی و خلیفه آفرینی:
تعبیر «نساؤکم حرثٌ لکم» جمله خبری و وصفی است، لیکن می‌تواند به داعی انشاء القا شود و به‌صورت جمله انشائی و دستوری ظهور کند و پیام اساسی آن، هم متوجه زنان شود که ای زنان بزرگوار کوشا باشید تا محترث و کشتزار شوید، و هم متوجه مردان شود که ای رجال شریف بکوشید کشاورز به معنای حارث نه زارع گردید، زیرا انسان‌سازی، خلیفه آفرینی و کریم به بار آوردن کاری نیست که معادل داشته باشد. عمده آن است که مرد و زن آگاه باشند که هیچ‌یک زارع نیست، بلکه محدوده کار آن‌ها حرث و بذرافشانی و بذر پذیری است، نه زرع که احیای بذر و رویش حیاتمندانه آن باشد، چنان‌که در جریان رویش تمام گیاهان، اصل حیات‌بخشی از آن خدای سبحان است. قرآن حکیم دراین‌باره حرث و بذرافشانی را به مردم اسناد داده و زرع و احیای جماد مرده را به خداوند، و درباره‌ی پرورش فرزند اِمناء و نقل نطفه از جایی به‌جای دیگر را به پدران نسبت داده و خلقت را به خداوند و چنین فرموده است: أَفَرَأَیتُم مَّا تَحْرُثُونَ (۶۳) أَأَنتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ (۶۴)، أَفَرَأَیتُم مَّا تُمْنُونَ (۵۸) أَأَنتُمْ تَخْلُقُونَهُ أَمْ نَحْنُ الْخَالِقُونَ (۵۹) (سوره واقعه) »
آیت‌الله جوادی آملی در ذیل بیان خود چنین می‌افزایند:
«از این تحلیل، فروعی استنتاج می‌شود:
۱) رها کردن حرث که به‌صورت موات یا بایر درآید مطابق ساختار اصلی آن نیست؛
۲) حضور بیگانه و تصاحب غاصب که به‌صورت استثمار رحم درمی‌آید برابر فرآیند خلقت نیست؛
۳) اختلاط میاه و مشوبیت نسل و نژاد با نظام آفرینش هماهنگ نیست؛
۴) دخالت در دستگاه خلقت به اسقاط جنین که در آستانه تبدیل حرث به زرع است، موازی حکمت الهی نخواهد بود.»
ایشان با نگاه جامع به آیه به مسئله حفظ حرث، حفظ نسل، نسبت زن و مرد به مثابه نسبت حرث و حارث و رسالت انسان‌پروری اشاره می‌کنند.
منبع: جوادی آملی، عبدالله، ۱۳۸۹. التسنیم فی تفسیرالقرآن الکریم، نشر اسراء، ج ۱۱، ص ۱۸۵ و ص ۱۹۰-۱۸۹
